Focussen

Wie werkt in de ouderenzorg zal de volgende voorbeelden vast herkennen; mensen die we ondersteunen vertonen vaak op een of andere manier complex gedrag. Dwangmatig of ontremd gedrag kan ingewikkeld zijn om te begeleiden. Je kunt bijvoorbeeld denken aan het voortdurend maken van geluid, roepen of het steeds herhalen van handelingen. Het kan gaan om gedrag dat op zichzelf niet meteen problematisch is, maar op den duur wel tot stress of irritatie kan leiden. Bijvoorbeeld doordat het te vermoeiend is voor de persoon zelf en/of invloed heeft op de omgeving.

De afgelopen jaren is bij Stichting de Waalboog gewerkt aan de ontwikkeling van een methodiek, genaamd Focussen. Deze methode is ontwikkeld om grip te krijgen op ontremd gedrag bij mensen met een frontotemporale dementie (FTD). In samenwerking met het UKON is deze methodiek onderzocht en doorontwikkeld. Hieruit is een nieuwe, persoonsgerichte werkwijze voortgevloeid die helpt bij het analyseren en beïnvloeden van automatisch gedrag dat niet meer geremd wordt. We weten uit onderzoek dat de methodiek goed is ontvangen door zorg- en behandelteams voor gebruik bij mensen met ontremd gedrag en de gedragsvariant van FTD.

De methodiek lijkt op basis van praktijkervaringen ook bruikbaar bij vergelijkbare gedragsproblemen bij andere vormen van dementie. In de komende periode hopen we onderzoeksprojecten op te zetten om dit te kunnen onderbouwen.

In de methodiek ‘Focussen’ wordt ontremd gedrag verklaard door te kijken naar het proces van de prikkelverwerking bij gezonde mensen. Dit is uitgewerkt naar een dynamisch model waarin de interactie tussen de persoon met dementie zelf en zorgprofessionals leidend is voor de analyse. In dit model is ook de focus verlegd van ontremd gedrag naar automatisch gedrag dat niet meer geremd wordt. Door te focussen op automatisch gedrag en de dynamiek tussen mensen is het gemakkelijker geworden om te zoeken naar specifieke interventiemogelijkheden.

De Focussen materialen
Om ontremd gedrag bij cliënten in het verpleeghuis met de gedragsvariant van frontotemporale dementie beter hanteerbaar te maken, zijn er verschillende materialen ontwikkeld:

• Het functieprogramma Focussen dat bestaat uit: 
  • Een scholing voor zorg- en behandelteams op verpleegafdelingen met cliënten met de gedragsvariant van frontotemporale dementie; 
  • Een handboek Focussen* ter ondersteuning aan de scholing en wat kan dienen als naslagwerk;
  • Een implementatiewijzer waarin wordt uitgelegd welke stappen door een zorgorganisatie doorlopen kunnen worden om methodiek Focussen in de eigen organisatie toe te passen en met welke aandachtspunten extra rekening gehouden moet worden.
• Een informatiefolder voor naasten (maar eventueel ook voor vrijwilligers, flexwerkers en andere geïnteresseerden) waarin op eenvoudige wijze ingegaan wordt op wat er aan de hand is bij cliënten met de gedragsvariant van frontotemporale dementie, wat er gedaan wordt bij toepassing van de methodiek Focussen, wat daarvoor nodig is en handvatten wat de lezer zelf kan doen om het gedrag hanteerbaar te maken.

*Het handboek is niet los te bestellen maar alleen te verkrijgen als onderdeel van de training Focussen.

Totstandkoming en financiering
De methodiek FOCUSSEN is (door)ontwikkeld met behulp van actieonderzoek: dit betekent dat er een nauwe samenwerking was tussen praktijk (mantelzorgers en zorgprofessionals) en onderzoekers. Het samenwerkingsverband bestond uit de volgende partners: Stichting De Waalboog als initiatiefnemer en oorspronkelijke ontwikkelaar van de interventie, het Universitair Kennisnetwerk Ouderenzorg Nijmegen (UKON) / de afdeling Eerstelijnsgeneeskunde van het Radboudumc, Stichting Florence, Groenhuysen, het Kenniscentrum Dementie op Jonge Leeftijd en FTD Lotgenoten. In dit project is gezocht naar de theoretische onderbouwing van de methodiek Focussen en is het functieprogramma ontwikkeld. De methodiek Focussen is vervolgens geëvalueerd ten aanzien van gebruikerstevredenheid en haalbaarheid in de dagelijkse praktijk. Op basis van deze evaluatie is de methodiek Focussen en het bijbehorende functieprogramma doorontwikkeld.

Het project (733050861) is ontwikkeld en uitgevoerd door drs. Elly Prins (Stichting De Waalboog), Malissa Janssen (UKON), Christian Bakker (UKON, Groenhuysen), prof. dr. Raymond Koopmans (UKON, Stichting De Waalboog) en prof. Dr. Debby Gerritsen (UKON). Het programma Memorabel van ZonMw en Alzheimer Nederland hebben het project gefinancierd. Dit is een project in het kader van Deltaplan Dementie.

Focussen - VIMP
Uit de haalbaarheidsstudie die gedaan is in het kader van het Focussen project (ZonMw projectnr.: 733050861) blijkt dat de methode Focussen zorg- en behandelteams handvatten biedt om met ontremd gedrag om te gaan. Zorgteams ervaren door deze methode meer grip op het ontremde gedrag en nemen een verbetering in het welbevinden van mensen met FTD waar. Momenteel zijn er een beperkt aantal zorgprofessionals in Nederland die getraind zijn in de methodiek. Deze zorgprofessionals ervaren echter handelingsverlegenheid om de kennis over te dragen aan zorg- en behandelteams en daarmee met de methodiek binnen de eigen organisatie aan de slag te gaan.

Op basis van de positieve resultaten van de haalbaarheidsstudie is het doel van dit verspreiding- en implementatieproject om de methodiek breder toegankelijk te maken. In 2024 willen we met deze VIMP het aantal docenten met zowel kennis van de methodiek als een bekwaamheid in het geven van training aan zorg- en behandelteams in Nederland uitbreiden.